اثربخشی و كارايی
در ادبيات مديريت، اثربخشي را انجام كارهاي درست و كارايي را انجام درست كارها تعريف كرده اند. مفهوم اثربخشي در درون مفهوم كارايي جا دارد. کارآیی جنبه کمی و اثربخشی جنبه کیفی دارد.
كارايـــــــی (Efficiency)
كارايي به معناي كمترين زمان يا انرژي مصرفي براي بيشترين كاري كه انجام شده است. سطح افزايش كارايي مستقيماً به‌دست مديران سپرده شده است. افزايش كارايي موجب ارتقا بهروري و كمك موثر درنيل به اهداف سازماني خواهد شد.
واژه كارايي، مفهوم محدودتري دارد و در رابطه با كارهاي درون سازماني مورد استفاده قرار مي‌گيرد. كارايي سازمان عبارت است از مقدار منابعي كه براي توليد يك واحد محصول به مصرف رسيده است و مي‌توان آنرا برحسب نسبت مصرف به محصول محاسبه كرد. اگر سازماني بتواند در مقايسه با سازمان ديگر با صرف مقدار كمتري از منابع به هدف مشخص برسد، مي‌گويند كه كارايي بيشتري دارد. به‌عبارت ديگر كارايي به‌معناي كمترين زمان يا انرژي مصرفي براي بيشترين كار انجام شده است. یا در واقع نسبت مقدار کاری که انجام می شود به مقدار کاری که باید انجام می گیرد.
اثربخشــــی (Effectiveness)
منظور از اثربخشي درواقع بررسي ميزان موثربودن اقدامات انجام شده براي دستيابي به اهداف از پيش تعيين شده است.
به عبارتي ساده تر در يك مطالعه اثربخشي، ميزان تحقق اهداف اندازه گيري مي شود. اما به نظر مي رسد براي تعريف مفهوم اثربخشي مي‌بايست گامي فراتر نهاد، به اين معنا كه اثربخشي هنگامي در يك دوره آموزش حاصل خواهد شد كه اولا نيازهاي آموزشي به روشني تشخيص داده شود. ثانيا برنامه مناسبي براي برطرف ساختن نيازها طراحي شود. ثالثا برنامه طراحي شده به درستي اجرا گردد و رابعا ارزيابي مناسبي از فرايند آموزش و درنهايت دستيابي به اهداف انجام شود.
تعاريفــــی از اثربخشــــی
اثربخشي سازمان عبارت است از درجه يا ميزاني كه سازمان به هدفهاي موردنظر خود نائل مي‌آيد. اثربخشي يك مفهوم كلي دارد. به‌بيان ساده‌تر اثربخشي را مي‌توان "انجام كارهاي درست" ناميد.
اثر بخشی عبارت است از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده.
به بیان دیگر اثربخشی نشان می دهد که با چه میزان از تلاش انجام شده، نتایج مورد نظر حاصل شده است. در حالیکه نحوه استفاده و بهره برداری از منابع برای نیل به نتایج، مربوط به کارآیی می شود.
پيتر دراكر معتقد است اثربخشي يعني انجام دادن كارهاي درست. از نگاه دراكر اثربخشي كليد موفقيت سازمان محســــوب مي شود.
بهره وری = کارایی + اثربخشی
تفاوت بين كارايي و اثربخشي
كارايي و اثربخشي از اصطلاحات معمول مديريت مي باشد. با اينكه هر دو با صدا و حرف يكسان شروع مي شوند (Effectiveness & Efficiency) اما معاني متفاوتي دارند.
كارايي اشاره به انجام كار به شيوه درست دارد. به طور علمي، از آن به عنوان خروجي نسبت به ورودي تعريف شده و برگرفتن حداكثر خروجي با حداقل منابع.
از سوي ديگر اثربخشي اشاره به انجام كارهاي صحيح دارد. به طور معمول خروجي واقعي در مقابل خروجي مورد نظر مي باشد.
از آنجائيكه در كارايي همه چيز در مورد تمركز بر روي فرآيند مورد اهميت است كه به معناي انجام كارهاست در حالي كه رسيدن به پايان هدف تعيين شده است. كارايي نگران وضعيت كنوني و يا وضع موجود است. فكر كردن درباره آينده و اضافه كردن و يا حذف منابع جريان كارايي را بر هم مي زند. اثربخشي از سوي ديگر معتقد است هدف در پايان هر جلسه بايد مورد توجه قرار گيرد. و هر متغير ديگري در آينده ممكن است تغيير كند. بدين منظور گاه در كارايي نظم و دقت زياد مورد نياز است. اين مي تواند باعث انعطاف ناپذيري در سيستم شود. اثربخشي از سوي ديگر استراتژي بلند مدت را در ذهن نگه مي دارد بنابراين بيشتر با تغييرات محيط مطابقت مي كند.
كارايي بر فرآيند تمركز مي كند در حاليكه اثربخشي بر پايان كار تمركز مي كند.
كارايي محدود مي شود به زمان حال، در حاليكه اثربخشي شامل فكر كردن به زمان هاي طولاني مي شود.
سازمانها بايد هر دوی اثربخشي و كارايي را براي رسيدن به
موفقيت تنظيم كنند.
شاخص هاي بهره وري
به طور كلي شاخص هاي بهره وري را مي توان به 2 گروه تقسيم نمود:1- شاخصهاي كارايي (عمومي و اختصاصي)
2- شاخصهاي اثربخشي
شاخصهاي كارايي كه به اشتباه به عنوان شاخصهاي بهره وري مصطلح شده اند نسبت ستانده به نهاده مي باشند كه افزايش آنها نشان از بهبود است كه اين شاخصها نيز به دو دسته تقسيم مي شوند:
الف- شاخصهاي كارايي عمومي ب- شاخصهاي كارايي اختصاصي
شاخص هاي كارايي عمومي
اين شاخصها عموماً با الهام از مفاهيم اقتصاد كلان تعريف شده اند كه به دو دسته جزئي و كل عوامل توليد دسته بندي مي شوند كه ويژگي اين شاخصها به گونه اي است كه با محاسبه آنها مي توان بررسي هاي تطبيقي در واحد اقتصادي طبقه، گروه فعاليت بخش و قسمت اقتصادي را انجام داد.
از مهمترين شاخصهاي كارايي عمومي شاخصهاي بهره وري نيروي كار، بهره وري سرمايه، بهره وري هزينه شاغلين و بهره وري انرژي را مي توان نام برد كه از تقسيم ارزش افزوده به عنوان يك ستانده به يك نهاده بدست مي آيد.
شاخص هاي اثربخشي
همانگونه كه اشاره شد شاخصهاي كارايي قسمتي از مفهوم بهره وري يعني «انجام درست كارها» را القاء مي كند اما انجام درست كارهاي نادرست تفاوتي با انجام نادرست كارهاي درست ندارد. حالت مطلوب «انجام درست كارهاي درست» است كه مفهوم بهره وري است.
از شاخص هاي اثربخشي مي‌توان به موارد ذيل اشاره نمود:
- ميزان رضايت مشتريان- ميزان تاثير خدمات بر محيط زيست
- ميزان تسهيل امور جاري جامعه
- ميزان رضايت كاركنان
- ميزان دسترسي مردم به خدمات
- ميزان اعتماد مشتريان
- ميزان قابليت اعتماد
گردآوری توسط www.IQnet.ir از feslamieh.blogfa.com و epq.post.ir و geravand.com