تشريح مراحل اصولي طراحي کارخانه و ارزيابي مالي پروژه
اصولأ قبل از انجام هر گونه فعاليتي در رابطه با طرح ريزي يک واحد صنعتي ؛ بايستي محصول يا محصولات مشخصي را جهت توليد در آينده انتخاب نمود . در اين مرحله ابتدا براي انتخاب محصول بهينه لازم است تا تعدادي ازمحصولات قابل توليد را با يکديگر مقايسه کرده و پس از تعيين بهترين محصول جهت توليد ؛ به جمع آوري اطلاعات اوليه بيشتري در مورد بازار آن محصول پرداخت .
بازار هر محصول بستگي به ميزان عرضه آن محصول ( مقدار توليدات داخلي بعلاوه واردات ) و نيز به ميزان تقاضاي آن محصول ( مقدار صادرات و مصرف داخلي ) دارد . پس از برآورد تقريبي اين دو کميت و همچنين تخمين قيمتي مناسب براي حال و آينده آن محصول ؛ نوبت آنست که سهمي از بازار را که در آينده توسط توليدات واحد صنعتي مورد نظر تحت پوشش قرار مي گيرد ؛ براورد کرده وازاين طريق برنامه اي را براي توليدات و فروش آينده خود در نظر گرفت .
2- تعيين شرح و مشخصات محصول :
در اين مرحله لازم است تا اطلاعات بيشتري راجع به محصول مورد نظر جمع آوري گردد. اين اطلاعات بيشتر جنبه فني داشته و عموماّ پس از جمع آوري ؛ مي بايست از ديد فني و طراحي مورد تجزيه و تحليل قرار گيرد . انجام يک تجزيه تحليل فني دقيق و حساب شده ممکن است به تغيير شکل ؛ جنس ويا نوع قطعات و اجزاي بکار گرفته شده در محصول بيانجامد و نهايتاّ محصول جديدي را با خصوصيات و ويژگيهاي بهتر پديد آورد
در اين مرحله پس از تعيين طرحها و نقشه هاي دقيق قطعات محصول و نيز نحوه مونتاژ آنها بر روي يکديگر ؛ نوبت به آن مي رسد تا اين قطعات و اجزاء را به سه گروه اصلي به شرح زير تقسيم کنيم :
- قطعاتي که مستقيماّ بايستي از بازار خريداري شوند .
- قطعاتي که براي ساخت به بيرون از کارخانه سفارش داده مي شوند .
- قطعاتي که در کارخانه بايستي توليد گردند .
پس از دسته بندي اين سه گروه اصلي و کد گذاري آنها ؛ با توجه به نرخ توليد برآورد شده در مرحله قبل ؛ نياز سالانه به هر يک از قطعات را با احتساب ميزان خرابي و دوباره کاري بدست آورد و به کمک اين ارقام به محاسبه مقدار مواد اوليه مورد نياز براي توليد اين تعداد از قطعات در طول سال خواهيم پرداخت .
3- تدوين روشهاي ساخت :
در اين مرحله با استفاده از دانش فني و همچنين روشهاي ساخت متداول براي توليد قطعات ؛ سعي در انتخاب بهترين روش ساخت براي تک تک قطعات ساختني در داخل کارخانه کرده و همچنين به کمک نمودار مونتاژ محصول و نيز تکنولوژي ساخت تعيين شده براي توليد تک تک قطعات ؛ نمودار فرآيند عمليات را تدوين مي نمائيم . اين نمودار شبيه نمودار مونتاژمي باشد با اين تفاوت که به جاي هر يک از قطعات نمودار مونتاژ ؛ شرح عمليات توليدي آن قطعه را به شکلي زنجيروار ؛ عيناّ جايگزين مي کنيم .
4- طرحريزي بخش هاي توليدي :
در اين مرحله قدم هاي زير به ترتيب برداشته خواهند شد :
- تعيين نوع عمليات توليدي مورد نيازبراي قطعات ونهايتاّ تکميل جداول مراحل ساخت قطعات .
- تعيين نوع و تعداد ماشين آلات توليدي ؛ تجهيزات و وسايل کمکي مورد نياز براي کليه عمليات توليدي .
- تعيين زمان استاندارد براي انجام عمليات توليدي .
- تعيين ايستگاه هاي کاري ؛ استقرار بهينه ماشين آلات و نهايتاّ بالانس خط توليد .
- تدوين ليست ماشين آلات ؛ تجهيزات و وسايل کمکي و همچنين نيروي انساني مورد نياز براي بخش هاي توليدي .
- برآورد مساحت اوليه مورد نياز براي هر يک از بخش هاي توليدي .
- تکرار کليه عمليات فوق براي بخش مونتاژ محصول .
- تعيين مشخصات ظاهري ؛ مسير و فرکانس حرکت مواد اوليه ؛ قطعات در جريان ساخت و محصول نهائي .
- تعيين واحد بار ؛ نوع و تعداد وسايل حمل و نقل مواد اوليه ؛ قطعات در جريان ساخت و محصول نهائي .
- طرحريزي انبارمواد اوليه ؛ انبار هاي موقت براي قطعات در جريان ساخت و انبار محصول نهائي .
- تعديل مساحت بخشهاي توليدي و مونتاژ با توجه به فضاي مورد نياز براي انبار قطعات در جريان ساخت .
- تدوين جدول ( از - به ) ميزان حمل و نقل مواد و قطعات بين انبارها ؛بخشهاي توليدي و مونتاژ .
- تعيين نوع و تعداد وسايط حمل و نقل مورد نياز براي بخشهاي فوق .
- تجزيه و تحليل جدول ( از - به ) و تعيين بهترين استقرار براي بخشهاي توليدي ؛ مونتاژ و انبارها .
5- طرحريزي بخشهاي غير توليدي :
اصولاّ بخشهاي غير توليدي به دو گروه اصلي تقسيم مشوند .
گروه اول بخشهاي سرويس دهنده به پرسنل يا همان بخشهاي اداري مي باشد.
گروه دوم بخشهاي سرويس دهنده به توليد يا همان بخشهاي پشتيباني مي باشند.
الف : طرحريزي بخشهاي سرويس دهنده به پرسنل ( بخشهاي اداري )
اصولاّ طرحريزي بخشهاي غير توليدي کم اهميت تر يا راحت تر از طرحريزي بخشهاي توليدي نبوده و مي بايست بهنگام برداشتن قدمهاي زير ؛ دقت فراواني مبذول داشت .
- بررسي و مطالعه روابط سازماني درون کارخانه و نهايتاّ تعيين دپارتمان هاي مالي ؛ اداري و خدماتي مورد نياز براي کارخانه مورد نظر .
- تهيه چارت سازماني و تدوين شرح وظايف و ارتباطات قسمتهاي مختلف طرحريزي شده در بالا .
- تعيين نيروي انساني مورد نياز جهت بخش هاي مالي و اداري .
- تعيين لوازم و تجهيزات مورد نياز جهت بخش هاي مالي و اداري .
- برآورد مساحت مورد نياز براي هر يک از بخش هاي مالي و اداري .
- تعيين استقرار بهينه براي بخش هاي مالي و اداري .
- تکرار مراحل فوق براي بخشهايي چون : سلف سرويس ؛ بهداري ؛ حمام ؛ دستشوئي ؛ رختکن ؛ سالن اجتماعات ؛ نگهباني و......
ب : طرحريزي بخشهاي سرويس دهنده به توليد ( بخشهاي پشتيباني )
اين بخش ها عبارتند از :
بخش تعميرات مکانيک ؛ تعميرات برقي ؛ آزمايشگاه ؛ کنترل کيفيت ؛ اطاق ابزار و تاّسيسات برق اصلي و اضطراري ؛ تاّسيسات گرمايش و سرمايش و تهويه مطبوع ؛ تاّسيسات هواي فشرده و تاّسيسات آب و فاضلاب .
جهت طرحريزي بخشهاي ياد شده قدمهاي زير پيشنهاد مي گردد :
- بررسي و مطالعه نوع سيستم مورد نياز در هر يک از بخشهاي پشتيباني( منظور بررسي تمرکز يا عدم تمرکز سرويس دهي اين بخش ها مي باشد ) .
- تعيين ليست ابزار ؛ تجهيزات و ماشين آلات مورد نياز در هر يک از اين بخشها .
- تعيين استقرار بهينه ؛ ماشين آلات و تجهيزات مورد نياز در هر يک از اين بخشها .
- تعيين نيروي انساني مورد نياز براي هر يک از اين بخشها .
- برآورد مساحت مورد نياز هر يک از اين بخشها .
- تعيين استقرار بهينه هر يک از بخشها در کنار يکديگر .
6- تعيين چارت سازماني و استقرار کلي کارخانه
در اين مرحله کليه بخشهاي طرحريزي شده توليدي و غير توليدي را در کنار يکديگر به بهترين نحوه مستقر مي کنيم . اين استقرار بايستي بگونه اي باشد که فضاي مورد نياز براي خيابان ها ؛ جدول بندي و نيز فضاي سبز ساختمانها و محوطه در آن در نظر گرفته شود .
در اين مرحله همچنين چارت سازماني کلي کارخانه را با توجه به بخشهاي توليدي و غير توليدي طرحريزي شده تهيه و تنظيم مي نمائيم .
پس از انجام اين مراحل ؛ مي توان نقشه کروکي کارخانه را ترسيم نمود و از روي آن نقشه هاي عمراني و اجرائي کليه قسمتهاي کارخانه را جداگانه طرحريزي کرد .
7- تجزيه و تحليل مالي
در اين مرحله قدمهاي زير به ترتيب انجام مي شود :
- تعيين هزينه هاي مواد اوليه و قطعات .
- تعيين هزينه هاي حقوق و دستمزد .
- تعيين هزينه هاي متفرقه توليد .
- تعيين هزينه ساختمانها .
- تعيين هزينه ماشين آلات توليدي .
- تعيين هزينه سيستم هاي حمل و نقل .
- تعيين هزينه تاّسيسات .
- تعيين هزينه لوازم اداري .
حال با استفاده از جداول هزينه هاي بدست آمده ؛ به برآورد ميزان سرمايه گذاري ثابت و نيز هزينه هاي استهلاک پرداخته و به موازات آن ؛ هزينه هاي نقدي سال اول توليد ؛ ميزان سرمايه در گردش و نهايتاّ هزينه تسهيلات مالي مورد نياز را برآورد خواهيم نمود .
در اين مرحله از تجزيه و تحليل مالي ؛ به تدوين صورت ها و نسبت هاي مالي بشرح زير خواهيم پرداخت .
- پيش بيني سود و زيان .
-جريان نقدي . پيش بيني
- پيش بيني تراز نامه .
- پيش بيني خالص وجوه نقدي و تعيين نرخ جذاب بازگشت سرمايه .
- تعيين هزينه هاي ثابت و متغير و نيز نقطه سر به سر توليد .
- پيش بيني نسبت ها و شاخص هاي مالي پروژه .
- پيش بيني شاخص هاي ملي پروژه .
* * تدوين برنامه زمانبندي اجراي پروژه ( پس از اخذ موافقت اصولي )
منبع : کتاب خلاصه مراحل اصولي طراحي کارخانه و ارزيابي مالي پروژه
تاليف : مهندس رضا حاجي بابائي - مهندس مظاهر ضيايي